W związku z zapowiedzianą dzisiaj przez Ministra Sprawiedliwości nowelizacją przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej, stowarzyszenie zgadza się, że dla zachowania najwyższych standardów etycznych sędziów każdy sędzia, który został prawomocnie skazany za przestępstwo umyślne powinien być usuwany z zawodu. O jego winie powinien orzekać sąd niezależny od polityków. Niepokojące są słowa Ministra, który wskazał, że on lub ministerstwo doprowadzi do ukształtowania odpowiedniego składu takiego sądu. Stawia to pod znakiem zapytania samodzielność podejmowania decyzji przez członków Krajowej Rady Sądownictwa, do których mają należeć decyzje w tym przedmiocie.

17.03.2018 r.

I. Ustawodawca w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 2062, ze zm. dalej jako „u.s.p.”) zróżnicował sytuację asesora, któremu powierzono wykonywanie obowiązków sędziego, oraz asesora, któremu tych obowiązków nie powierzono (który ich nie wykonuje). Asesor, któremu powierzono pełnienie obowiązków sędziego, wykonuje – z pewnymi wyjątkami – zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości (art. 2 § 1a u.s.p.), a także może wykonywać zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości (art. 2 § 2a w związku z art. 2 § 2 u.s.p.). Asesor, któremu nie powierzono obowiązków sędziego (verba legis – „w okresie, w którym nie pełni obowiązków sędziego”) wykonuje (tylko) zadania z zakresu ochrony prawnej inne niż wymiar sprawiedliwości (art. 106i § 10 u.s.p.).

II. To zróżnicowanie na gruncie ustawy ustrojowej, którą jest ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych, nie zostało uwzględnione – w ramach zmian prawa związanych z powrotem do instytucji asesora sądowego – w ustawie procesowej, którą jest kodeks postępowania cywilnego. Kodeks rozróżnia bowiem jedynie taką sytuację, w której sprawę rozpoznaje i orzeka w sprawie sąd w składzie sędziego lub sędziów bądź z udziałem ławników (por. art. 47 § 1 i 2 k.p.c.), oraz taką sytuację, w której czynności w postępowaniu cywilnym może wykonywać – mając kompetencje sądu – referendarz sądowy (por. art. 471 k.p.c.), przy czym jego orzeczenia nie są zaskarżalne środkami odwoławczymi (apelacja, zażalenie), gdyż w ich miejsce z reguły przysługuje skarga na orzeczenie referendarza (por. art. 39822 k.p.c.). 

III. Nie ma problemu w razie, gdy asesorowi sądowemu powierzono obowiązki sędziego, gdyż wtedy na jego orzeczenia lub orzeczenia wydane z jego udziałem przysługiwać będą takie środki odwoławcze, jakie przysługują na orzeczenia sądu zapadające w składzie sędziego albo sędziów bądź z udziałem ławników. Chodzi tu bowiem tylko o substytuowanie sędziego przez asesora sądowego, któremu zostały powierzone obowiązki sędziego, co przewiduje ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Tym niemniej substytuować sędziego może jedynie asesor sądowy, któremu powierzono obowiązki sędziego. Przymiot taki nie przysługuje asesorowi sądowemu, któremu (jeszcze) tych obowiązków nie powierzono. Trzeba dodać, że asesor sądowy, któremu powierzono obowiązki sędziego, może wykonywać nie tylko zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości (art. 2 § 1a u.s.p.), ale także – na zasadach takich – jak sędzia, inne zadania z zakresu ochrony (art. 2 § 2a u.s.p.). Natomiast asesor, któremu nie powierzono obowiązków sędziego, wykonuje tylko zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości (art. 106i § 10 u.s.p.), i nie można uznać, że czyni to na takich samych zasadach, jak sędzia, skoro nie powierzono mu (jeszcze) jego obowiązków. 

IV. W związku z tym powstaje problem z procesowym traktowaniem asesorów, którym nie powierzono obowiązków sędziego. Wobec braku wyraźnych regulacji w kodeksie postępowania cywilnego za właściwe należy uznać sięgnięcie do analogii z procesowego traktowania referendarzy sądowych. Asesorzy sądowi, którym nie powierzono obowiązków sędziego, nie mogą przecież substytuować sędziego w składzie sądu. Mają z kolei identyczny zakres uprawnień, jak referendarza sądowi – wykonują tylko zadania z zakresu ochrony prawnej inne niż wymiar sprawiedliwości. Uwzględnić przy tym należy, że powierzenie asesorom obowiązków sędziego ma następować z merytorycznym udziałem Krajowej Rady Sądownictwa (art. 106i § 7-9 u.s.p.), co jest paralelą do udziału tego organu w procesie nominacyjnym sędziów. 

Prowadzi to do dwóch wniosków. Po pierwsze – orzeczenia wydawane przez asesorów sądowych, którym nie powierzono obowiązków sędziego, należy traktować jak orzeczenia referendarzy sądowych, co oznacza wprost, że w miejsce środków odwoławczych (apelacji, zażalenia) w zasadzie przysługuje na nie skarga (art. 39822 k.p.c. per analogiam). Daje to lepszą gwarancję kontroli orzeczeń takich asesorów, którzy nie przeszli przecież jeszcze pozytywnej weryfikacji ze strony Krajowej Rady Sądownictwa. Po drugie – asesorzy sądowi, którym nie powierzono obowiązków sędziego, są objęci również zasadą wyrażoną w art. 471 k.p.c., tj. mogą podejmować czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. Ten drugi wniosek pozwala jednoznacznie określić zakres kompetencji takich asesorów w postępowaniu cywilnym. 

Oświadczenie Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”

wobec wypowiedzi Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2017 roku

Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” wyraża stanowczą dezaprobatę wobec wypowiedzi Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobro przedstawionej podczas konferencji prasowej w Prokuraturze Regionalnej w Krakowie w dniu 23 czerwca 2017 roku o rzekomej wspaniałomyślności sądu przy rozpoznawaniu wniosków o zastosowanie aresztów wobec byłych członków zarządu Zakładów Chemicznych „Police” oraz niezależnych przedsiębiorców. Stowarzyszenie przypomina, że o stosowaniu lub nie stosowaniu aresztu wobec osoby podejrzanej, a nie sprawcy – które to określenie znalazło się także w wypowiedzi Ministra – decydują normy kodeksu postępowania karnego i materiał dowodowy przedstawiony przez prokuratora wnoszącego o zastosowanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego. W omawianej w wypowiedzi Ministra sprawie złożono 10 wniosków o areszt, w już trwającym od pewnego czasu postępowaniu karnym, a orzekało co do nich niezależnie 4 sędziów. W żadnej sprawie nie zapadło orzeczenie uwzględniające wnioski Prokuratury.

Szanowni Państwo.

Sędziowie Rzeczypospolitej Polskiej, w tym zrzeszeni w Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia” mając na względzie troskę o  zachowanie trójpodziału władz, ale też w poczuciu odpowiedzialności sprawowanego urzędu, w dniu dzisiejszym odbywać będą zebrania sędziów. Może to spowodować zakłócenia w terminowości odbywania posiedzeń sądowych. Prosząc o wyrozumiałość i przepraszając za wszelkie niedogodności z tym związane liczymy na zrozumienie, że podejmowane działania zmierzają przede wszystkim do zagwarantowania Obywatelom prawa do sądu niezawisłego i niezależnego od jakichkolwiek nacisków ze strony polityków.

Szanowny Panie Wiceministrze,

Pana list został odczytany z uwagą. Jako sędziowie pragniemy zapewnić, że znamy istotę sprawowanego urzędu, wiemy, że miejsce sędziego jest na sali sądowej, aby rozwiązywać problemy obywateli i sprawować realnie wymiar sprawiedliwości. Tak też czynimy każdego dnia, w czasie niezbędnym do rozpoznania sprawy. Zdając sobie sprawę z bezpośredniego zagrożenia dla niezależności sądów wynikającego z poddania ich politycznej kontroli po wejściu w życie przedstawionych ustaw, należało podjąć działania mające na celu utrzymanie likwidowanego samorządu sędziowskiego.

Wniosek posłów PiS zmierzający do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny prawidłowości wyboru Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego prof. Małgorzaty Gersdorf jest kolejną próbą podważania autorytetu sądów. Uważamy, że podjęcie tych działań ma charakter polityczny i służy wyłącznie kwestionowaniu porządku konstytucyjnego, którego istotnym elementem jest pozycja Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia